Świat - Świat nauki

Broń chemiczna na dnie Bałtyku

Zagrożenie katastrofą ekologiczną bliższe niż się wydaje?

2020-09-25 13:01:38

Po kąpieli w Bałtyku nie spodziewamy się wysypki czy zaczerwień na skórze. Prawdopodobnie nikt z nas nie podejrzewa, że może oślepnąć lub mocno się poparzyć, a każda z wymienionych sytuacji miała miejsce w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Ich przyczyną był kontakt człowieka z substancjami chemicznymi, które miały zostać użyte jako broń chemiczna głównie podczas II wojny światowej. Jak to się stało, że iperyt pojawił się w Bałtyku? Jaki wpływ na życie i zdrowie ludzi oraz funkcjonowanie całego ekosystemu mają znalezione w morzu substancje chemiczne?

Zobacz też: Jakie rośliny zwalczają najwięcej substancji szkodliwych?

Foka wylegująca się na plaży

Bałtyk śmietnikiem XX wieku

Na dnie Morza Bałtyckiego znajduje się jedno z największych powojennych cmentarzysk. Są to między innymi zatopione podczas walk statki, okręty wojenne, lotniskowce i większość rodzajów broni, w tym chemicznej, jak gazy bojowe. W 1945 r. podczas Konferencji Poczdamskiej ustalono, że broń oraz narzędzia do jej produkcji będą oddane do dyspozycji aliantów lub zostaną zniszczone. Po przejęciu materiałów nikt nie odważył się ich użyć, więc podjęto decyzję o ich utylizacji. Niestety okazała się być zbyt kosztowna, dlatego broń chemiczną zatopiono w różnych akwenach wodnych, także na dnie Bałtyku.

Czym jest broń chemiczna i gdzie się znajduje?

Broń chemiczna to związki o toksycznych właściwościach. Przenikają przez układ oddechowy, pokarmowy i skórę, powodując silne poparzenia oraz podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych. Mogą doprowadzić do oślepnięcia, a nawet śmierci i tak też były wykorzystywane. Substancje, posiadające wcześniej wymienione właściwości, zostały wykryte w próbkach pobranych z Bałtyku. Są to m.in.: iperyt, fosgen, kwas pruski, biały fosfor i tabun.

Niestety w latach 40. i 50. systemy nawigacyjne nie działały na obecnym poziomie. Składy broni, które trafiły na miejsce, z czasem zostały przesunięte przez fale morskie. Doprowadziło to do rozprzestrzenienia się wielu substancji poza pierwotnie wyznaczony obszar. Oczywiście problem ten nie występuje na terenie całego basenu, ale nie zmienia to faktu, że są miejsca, w których nagromadzenie broni jest wręcz przerażające. Mowa o głębiach: Gdańskiej, Bornholmskiej i Gotlandzkiej, na obszarach których ustalono miejsca planowanych zrzuty broni.

Okręty zatopione na dnie Bałtyku

Niestety broń chemiczna nie jest jedynym zagrożeniem ekologicznym, które występujące na terenie Morza Bałtyckiego. Równie katastrofalna w skutkach może się okazać korozja metali zatopionych statków. Jest to niezwykle niebezpieczny proces, ponieważ wpływa na zmianę grubości materiału, z którego zostały zbudowane okręty. Każdego roku ubywa około 0,1 milimetra warstwy metalu, co w dłuższej perspektywie doprowadzi do pęknięć i uszkodzeń ułatwiających uwolnienie się substancji przewożonych przed zatopieniem.

Dość dobrze ilustrującym przykładem jest szeroko omawiany przypadek niemieckiego transportowca "Franken", który został zatopiony z pełnym ładunkiem paliwa. Zgodnie z raportem opublikowanym, przez Fundację Mare i Instytut Morski w Gdańsku wrak jest w tak złym stanie, że w ciągu najbliższych lat grozi nam wyciek od 1,5 do 5 milionów litrów paliwa (głównie mazutu, będącego ciężkim olejem opałowym).

Zanieczyszczenia Bałtyku a ekosystem

Wpływ substancji chemicznych, które zdążyły się dostać do wody, obecnie jest zauważalny. W latach 50. doszło do tragicznego wypadku w Darłówku, w wyniku którego kilkoro dzieci straciło wzrok, a w przeciągu kolejnej połowy wieku rybacy parzyli sobie skórę wyciągając sieci. Te zjawiska mogą się powtarzać i zwiększać swoją intensywność. Warto pamiętać, że to właśnie skażenie wody chemikaliami jest jedną z przyczyn przytłaczającej ilości sinic, a przez chemię obecną w wodach Bałtyku możemy doświadczyć alergii skórnych.

Zwierzęta również odczuwają skutki taniej utylizacji broni, co widać szczególnie po rybach. Na powierzchni pokrytej łuskami pojawiają się rany (często ropne) oraz poparzenia. Wiele razy mogliśmy zauważyć w Internecie materiały obrazujące mutację dorsza. Jego kształt zmieniał się z opływowego wręcz na drastycznie falowany. Podobnie uderzający efekt dają zdjęcia ryb, które mają powyżerane przez trujące związki chemiczne fragmenty ciał. Jest to szokujący widok, który uświadamia, do jak wielkich rozmiarów katastrofy dojdzie, jeśli nie zostaną podjęte żadne działania.

Widoczne przysypane śniegiem beczki z paliwem.

Patrol w niemieckiej bazie paliw. Widoczne przysypane śniegiem beczki z paliwem (1939-1945) [za: Narodowe Archiwum Cyfrowe].

Kto odpowiada za usunięcie niebezpiecznych substancji z Bałtyku?

Zgodnie z obowiązującym prawem, utylizacja niebezpiecznych odpadów zgromadzonych na dnie morskim ciąży na Ministrze Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej. Działa to jednak wtedy, gdy od emisji lub zdarzenia, które spowodowało bezpośrednie zagrożenie szkodą lub szkodę w środowisku, upłynęło więcej niż 30 lat. Podobnie jak wtedy, kiedy występuje ryzyko utraty zdrowia i życia ludzi, a także możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku. W tych przypadkach należy niezwłocznie podjąć działania zapobiegające wystąpieniu zagrożenia.

Zatopione wraki statków oraz pojemniki z substancjami niebezpiecznymi mają status odpadów. Niestety, mówiąc o wrakach można także zastosować termin "zaszłości". W prawie polskim jeszcze do niedawna nie istniały regulacje ustawowe, które dotyczyłyby ich w sposób bezpośredni. Jedyne zapisy pokrywały się tymi, które poruszały wątek "zanieczyszczeń historycznych" powierzchni ziemi. Właśnie z tego powodu jakakolwiek działalność wymagająca ogromnych nakładów finansowych, była niemożliwa. Do niedawna trudno było ustalić, kto ma zapłacić za pozbycie się groźnych materiałów i substancji z morza.

Czy można zapobiec katastrofie ekologicznej?

To co robimy, aby zapobiec katastrofie ekologicznej, musi mieć widoczne efekty, a będziemy mogli je osiągnąć, wyłącznie gdy zostaną zainwestowane odpowiednie środki finansowe. Polska uczestniczy w kilku międzynarodowych programach min. CHEMSEA i HELCOM Submerged, które zajmują się wszelkimi obiektami leżącymi na dnie morza, wliczając w to wraki i broń (także chemiczną).

Jednakże wiele organizacji uważa, że działania podjęte przez rząd są niewystarczające. Nasuwa się zatem pytanie, co należy zrobić, aby zapobiec nieodwracalnym w skutkach wyciekach chemicznych w wodach Bałtyku? Jest to zagadnienie, nad którym specjaliści powinni poświęcić więcej czasu. Aktualnie Urząd Morski i Ministerstwo Środowiska wraz z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska nie realizują efektywnych działań, które mogłyby zapobiec katastrofie ekologicznej.

Zobacz też: Kwitnące glony rozciągają się przez cały Atlantyk >>

Karolina Kwiatek

Fot. A_Different_Perspective z Pixabay

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe (https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/10567/)

Źródła:

  • Materiały (w tym prezentacje) udostępnione na stronie Najwyższej Izby Kontroli:
    • https://www.nik.gov.pl/plik/id,19733,vp,22347.pdf
    • https://www.nik.gov.pl/plik/id,19734,vp,22348.pdf
    • https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/smierc-drzemiaca-na-dnie-baltyku.html  
  • Publikacje naukowe:
    • E. Perlik, S, Pietrzykowski, M. Zblewski. "Broń chemiczna w Morzu Bałtyckim jako czynnik zagrażający środowisku i społeczeństwu"
    • https://mir.gdynia.pl/zatopiona-w-baltyku-amunicja-chemiczna-i-ryby/
  • Artykuły w sieci:
    • https://tvn24.pl/pomorze/gdansk-badali-bron-chemiczna-na-dnie-baltyku-ra628367-3178787
    • https://gdynia.naszemiasto.pl/iperyt-w-baltyku-w-poblizu-wejscia-do-portu-w-gdyni/ar/c1-2049446https://gdansk.naszemiasto.pl/morze-baltyckie-magazynem-broni-i-srodkow-chemicznych/ar/c1-1101923 
    • https://plus.polskatimes.pl/od-frankena-po-gustloffa-czyli-wraki-na-dnie-baltyku/ar/13436278
    • https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,22063981,tysiace-ton-broni-chemicznej-zatopionej-w-baltyku-nadal-grozne.html?disableRedirects=true
    • https://tech.wp.pl/bron-chemiczna-w-baltyku-zlo-ktore-czai-sie-na-dnie-morza-6371997534975617a
    • https://www.dw.com/pl/parz%C4%85ce-bursztyny-niebezpieczne-znaleziska-na-pla%C5%BCach-ba%C5%82tyku-i-morza-p%C3%B3%C5%82nocnego/a-17383681
Słowa kluczowe: katastrofa ekologiczna, broń chemiczna Bałtyk, skażenie wody Morze Bałtyckie
Komentarze
Redakcja dlaStudenta.pl nie ponosi odpowiedzialności za wypowiedzi Internautów opublikowane na stronach serwisu oraz zastrzega sobie prawo do redagowania, skracania bądź usuwania komentarzy zawierających treści zabronione przez prawo, uznawane za obraźliwie lub naruszające zasady współżycia społecznego.
Zobacz także
AI
Technologia okiem studenta - 2/3 z nich chce korzystać z AI do nauki

Czy sztuczna inteligencja będzie obecna w życiu studentów?

fizyka
Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki - tegoroczni laureaci

Poznaj szczegóły dotyczące tegorocznej Nagrody Nobla.

kosmos
5 fascynujących faktów o kosmosie [Zestawienie]

Oto ciekawostki, które urozmaicą twój dzień.

Polecamy
Jak muzyka działa na spanie
Wpływ muzyki na sen - czy puszczając ulubioną piosenkę przed snem zaśniemy szybciej?

Dowiedz się więcej o ciekawych badaniach i poznaj proponowaną listę piosenek!

Polecamy
Ostatnio dodane
AI
Technologia okiem studenta - 2/3 z nich chce korzystać z AI do nauki

Czy sztuczna inteligencja będzie obecna w życiu studentów?

fizyka
Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki - tegoroczni laureaci

Poznaj szczegóły dotyczące tegorocznej Nagrody Nobla.

Popularne