Matsuzawa: Szympansy przewyższają studentów w niektórych testach

Doświadczenia z szympansami pokazują, że potrafią one porządkować liczby od 0 do 19 we właściwej kolejności. Niektóre testy pamięci numerycznej rozwiązują szybciej i dokładniej niż moi studenci - powiedział PAP światowej sławy prymatolog z Japonii, prof. Tetsuro Matsuzawa.

Prof. Matsuzawa, badacz percepcji i umysłów szympansów, twórca i szef słynnego "Projektu Ai", był jednym z gości majowego Festiwalu Kopernika w Krakowie, poświęconego fenomenowi geniuszu.

Japoński prymatolog Ai Project prowadzi nieprzerwanie od 1978 r. w laboratorium na Uniwersytecie w Kioto projekt badawczy, w ramach którego nauczył szympansicę Ai i inne osobniki tego gatunku rozpoznawania oraz porządkowania małych liczb naturalnych. Badania te mają też na celu poznanie percepcji wizualnej szympansów, w tym zdolności identyfikowania przez nie kolorów.

Jak wyjaśnił japoński prymatolog w rozmowie z PAP, trwający już blisko 40 lat projekt rozrósł się i objął z czasem - oprócz 38-letniej dziś Ai i jej syna, 15-letniego Ayumu - kilkanaście innych szympansów trzech pokoleń.

Jak komunikują się szympanse?

- Wielu badaczy próbuje od lat badać językowe zdolności szympansów, na Zachodzie popularne są studia nad językiem małp i sposobami ich komunikowania się. Nie chciałem jednak naśladować tych naukowców, gdyż wolałem pójść własną drogą. Moja intuicja mówiła mi, żeby skupić się na liczbach, ponieważ matematyka jest częścią systemu językowego - wyjaśnił Matsuzawa genezę swojego wieloletniego badania.

Japoński prymatolog użył testów podobnych do tych, które stosują psycholodzy badający pamięć numeryczną małych dzieci. Na monitorze komputera pojawiały się i znikały kolejne cyfry arabskie, a zadaniem badanych małp było ich ułożenie w odpowiednim porządku przez dotykanie ekranu. Wyniki były zdumiewające.

- Jedną z wersji testu pamięci, jaki rozwiązywały szympansy, był tzw. "masking test". Polegał on na tym, że na ekranie pojawiają się cyfry arabskie od 1 do 9 w losowo wybranych miejscach ekranu. Zadanie polegało na +wyklikaniu+ całej kombinacji we właściwym porządku. Utrudnieniem było to, że kiedy szympans naciska cyfrę "1", pozostałe cyfry znikały, zakryte przez białe prostokąciki. Mimo to małpy potrafiły sobie poradzić z zadaniem, gdyż odtwarzały z pamięci całą serię symboli. W dodatku, to zadanie młode szympansy wykonały dokładniej i szybciej od ludzi - opowiada PAP Matsuzawa.

Wszystkie trzy młode szympansy z laboratorium w Kioto przeszły ten "masking test", co zdaje się przeczyć przypuszczeniu, że tylko "genialni" przedstawiciele tego gatunku obdarzeni są dobrą pamięcią wizualną. "Na tej podstawie można przypuszczać, że przeciętny szympans potrafi nauczyć się rozwiązywania tego rodzaju zadań" - dodał profesor.



Studenci poradzili sobie gorzej od małp

Matsuzawa sprecyzował, że poddał takiemu samemu testowi studentów ze swojego uniwersytetu, którzy jednak radzili sobie dużo gorzej od małp.

- Nasze doświadczenia w laboratorium mogą być kolejnym z dowodów przeciw obiegowej opinii, że człowiek jest istotą, która zawsze najlepiej potrafi operować liczbami. Widzimy, że w tym przypadku tak nie jest - dodał Japończyk.

Jak zaznaczył, dzięki innym eksperymentom przeprowadzonym w jego laboratorium siedem szympansów nauczyło się układać liczby od 0 do 19 w odpowiedniej kolejności. Zdaniem uczonego, wskazuje to, że najbliżsi ewolucyjni kuzyni człowieka przejawiają pewne matematyczne zdolności.

Opowiadając PAP o swojej blisko 40-letniej pracy z szympansami Matsuzawa zauważył, że zwraca się do nich nie tylko po angielsku i w języku migowym, ale także od czasu do czasu sam naśladuje gesty i dźwięki szympansów, czyli stara się rozmawiać z nimi w małpim "języku".

- Przebywając z Ai próbuję się upodobnić do szympansów. To nie jest metoda właściwa dla zachodnich naukowców, ale bardzo japońska - uważa prof. Matsuzawa, który w trakcie rozmowy w krakowskiej kawiarni zademonstrował, jak "po małpiemu" wita się z szympansami lub zaprasza je do zabawy.

- Zwykle mówię, że rodzina - moja żona i dwie córki - są ważniejsze od mojej pracy. Ale bycie dobrym ojcem nie jest łatwe, gdyż zawsze w okresie świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku muszę przebywać w Afryce, gdzie w porze suchej prowadzę badania terenowe wśród małp. Tak więc czasem szympansy biorą górę nad rodziną - żartował profesor.

Profesor Matsuzawa (ur. 1950) jest jednym z najbardziej znanych prymatologów, związanym od początku swojej kariery z Uniwersytetem w Kioto. Od 1976 roku pracuje w Centrum Badawczym Naczelnych tej japońskiej uczelni. Światowe uznanie i rozgłos przyniósł mu w połowie lat 80. Project Ai. Opisy swoich eksperymentów z szympansami publikował na łamach najbardziej prestiżowych pism naukowych, takich jak "Nature" i "Science". Jednocześnie Matsuzawa prowadzi obserwacje żyjących na wolności szympansów w Gwinei (Afryka Zachodnia), gdzie interesowało go m.in. zdolność używania przez małpy narzędzi. Jest przewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Prymatologicznego i dyrektorem generalnym Japan Monkey Centrum.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Łucyk