Projekt, który zniszczy polską naukę?

Uhonorowanie wybitnego człowieka nauki — Mikołaja Kopernika — nie powinno dzielić środowiska politycznego, a tym bardziej naukowego. Tymczasem projekt powołania Akademii Kopernikańskiej wzbudza szerokie kontrowersje. Nowa instytucja będzie powielała zadania już istniejących, a do tego otrzyma gigantyczne dofinansowania. Więc dlaczego rządzący tak bardzo jej bronią?

Zobacz też: List Otwarty Rady Narodowego Centrum Nauki. Krytycznie o Akademii Kopernikańskiej. >>

550 lecie urodzin Mikołaja Kopernika

Kancelaria Prezydenta wraz z Ministerstwem Edukacji i Nauki stworzyła projekt powołania nowej instytucji naukowej. Ma ona upamiętnić jednego z najwybitniejszych polskich uczonych, a także promować badaczy w kraju i za granicą. Zgodnie z projektem ustawy o Akademii Kopernikańskiej będzie realizowała następujący program:

• finansowanie badań naukowych (w tym Kopernikańskich);
• wspieranie Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika;
• przyznawanie Nagród Kopernikańskich;
• powoływanie Ambasadorów Akademii i udzielanie im finansowego wsparcia na projekty naukowe;
• organizacja Światowego Kongresu Kopernikańskiego;
• przygotowanie oraz organizowanie: konferencji, sympozjów i seminariów;
• współpraca międzynarodowa.

Widmo likwidacji dotychczasowych instytucji naukowych

Do tego momentu wydawałoby się, że powołanie Akademii nie powinno wzbudzać większych kontrowersji. Instytucja zajmowałaby się zagadnieniami, które dotyczyłyby wyłącznie jej członków i stypendystów. Okazuje się, że nie jest to tak jednoznaczne. Rada Narodowego Centrum Nauki twierdzi, że część z tych zadań realizują inne podmioty. Za przykład podaje finansowanie badań naukowych w tym przyznawanie stypendiów, grantów i nagród. Ta działalność pokrywa się z zadaniami m.in. Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju czy Narodowego Centrum Nauki.

— [...] szereg wskazanych w projekcie zadań Akademii Kopernikańskiej prowadzi do powielania działań już z powodzeniem realizowanych przez inne jednostki sektora publicznego, takie jak uczelnie wyższe, instytuty badawcze, instytuty Polskiej Akademii Nauk, Polska Akademia Umiejętności oraz różne rządowe agencje wykonawcze — List Otwarty Rady NCN.

Dublowanie kompetencji kilku instytucji, stwarza zagrożenie likwidacji części z nich. Rządzący uważają, że w Polsce brakuje rozpoznawalnej organizacji działającej na tak szeroką skalę. Tymczasem przedstawiciele dotychczas funkcjonujących twierdzą, że wystarczyłoby przekazać im dodatkowe środki. Jak podkreślają, budżet przeznaczony na założenie i funkcjonowanie Akademii Kopernikańskiej zrekompensowałby skutki dwuletniej pandemii i inflacji. Jest to istotny czynnik sporu, ponieważ środki na finansowanie Akademii mają pochodzić m.in. z budżetu państwa, z działu "Szkolnictwo wyższe i nauka". Tego samego źródła, które miało być niewystarczające na realizację innych projektów.

— Kluczowa jest dbałość o już istniejące instytucje — poprzez zapewnienie im stabilnego i przewidywalnego finansowania, które pozwala na sprawne działanie i rozwój, a nie, jak w wielu przypadkach ma to miejsce obecnie, jedynie stagnację lub regres — co znajduje również odbicie we frustracji i demotywacji środowiska naukowego — Rada Narodowego Centrum Nauki.

Odmienne wnioski można wysunąć, przysłuchując się wypowiedziom Andrzeja Dudy. Prezydent mówi, że powołanie Akademii Kopernikańskiej byłoby domknięciem reform, na podstawie których powstały: Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej i sieć Łukasiewicz. Dodaje, że Akademia i Szkoła Mikołaja Kopernika byłyby instytucjami, które dodatkowo mogłyby przyznawać "niebagatelne nagrody kopernikańskie".

Upolitycznienie a rozwój i promocja nauki w Polsce

Środowisko akademickie wyraża swój sprzeciw wobec Akademii Kopernikańskiej także ze względu na aspekt polityczny. W projekcie ustawy został zapisany sposób zarządzania instytucją. Wynika z niego, że jej członkowie będą powoływani przez Prezydenta, a  nadzór nad akademią będzie sprawował Prezes Rady Ministrów. Jego kompetencje umożliwiają m.in. blokadę wyboru Sekretarza z grona członków Zgromadzenia. Dodatkowym aspektem jest uzależnienie finansowe od decyzji Ministra Edukacji i Nauki. To politycy będą uznawali, czy dany projekt spełnia założenia przyświecające powstaniu Akademii Kopernikańskiej. 

Mimo tak poważnych kontrowersji projekt ustawy trafił do sejmu. Środowiska opozycyjne liczyły na jego odrzucenie podczas pierwszego czytania, co nie doszło do skutku. Tymczasem olsztyńscy posłowie Koalicji Obywatelskiej, Porozumienia i Polski 2050 oraz wicemarszałek województwa warmińsko-mazurskiego zaapelowali do Prezydenta o usunięcie zapisu o powstaniu Izby Nauk Medycznych Akademii w Olsztynie. Jak podaje portal naukawpolsce.pl, posłowie obawiają się, że nowa jednostka odbierze Uniwersytetowi Warmińsko-Mazurskiemu kadry i bazy naukowe. Skutek dla uczelni byłby dramatyczny, bo doprowadziłby do zamknięcia jednego z najbardziej prestiżowych wydziałów.

— Gdy tworzyliśmy wydział medyczny, niektórzy mówili, że szybciej wykształcimy kosmonautów, niż lekarzy. Udało się, więc ktoś teraz próbuje tę pracę zepsuć w imię stworzenia partyjnej szkoły, która będzie służyła tym, którzy w sposób serwilistyczny służą władzy i tylko w ten sposób będą w stanie zdobyć tytuły i honory w nauce — powiedział poseł Michał Wypij (naukawpolsce.pl).

Jednakże Izba Nauk Medycznych jest jedną z sześciu, które miałyby tworzyć Akademię. Oprócz nich są także: Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Izba Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Izba Filozofii i Teologii, Izba Nauk Prawnych oraz Izba Laureatów Nagrody Kopernikańskiej. Każda z nich miałaby mieścić się w innym mieście, w związku z czym powstaje ryzyko nie tylko odebrania funduszy pozostałym instytucjom, ale i kadry, co przyczyni się do obniżenia prestiżu nauczania na istniejących uczelniach.

Karolina Kwiatek

fot. facebook.com/ministerstwo.edukacji.nauki

źródło: naukawpolsce.pl, sejm.gov.pl - Projekt Ustawy o Akademii Kopernikańskiej; facebook.com/ministerstwo.edukacji.nauki