Preferencje polityczne. Postawy i zachowania

- „Założenia, jakie przyświecały naszym planom ukierunkowaliśmy na eksplorację zachowań wyborczych. To niezwykle istotny temat, bowiem stopień zaangażowania obywateli jest ważny z punktu widzenia budowania społeczeństwa obywatelskiego, którego jednym z ważnych wymiarów jest partycypacja polityczna" - mówi o początkach projektu jedna z koordynatorek, dr Agnieszka Turska-Kawa.

Ostatecznie podejmowane decyzje w procesie wyborczym warunkowane są wieloma czynnikami. Projekt ma charakter interdyscyplinarny. Zaproszono do niego pracowników naukowych z Wrocławia, Torunia, Szczecina, Bydgoszczy, Bielska-Białej. - „Każda z osób, biorących udział w projekcie prezentuje specjalistyczne zainteresowania, które oscylują wokół zachowań wyborczych i preferencji politycznych. Połączenie płaszczyzn społecznej, psychologicznej i politologicznej pozwoliło nam na stworzenie nie tylko opisu i diagnozy zachowań politycznych polskiego społeczeństwa, ale umożliwiło także z jednej strony, rozpoznanie osobowościowych i społecznych uwarunkowań aktywności wyborczej, z drugiej, nakreślenie kierunku dalszych badań i poszukiwań" - mówi dr Waldemar Wojtasik, współtwórca przedsięwzięcia.

Projekt został oparty o obszerne badania empiryczne przeprowadzone na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków, dobranej w sposób kwotowo-warstwowy (N=1086). Badania zostały zrealizowane w okresie listopad-grudzień 2009 roku. Procedurą doboru kwotowego objęto następujące zmienne: miejsce zamieszkania (miasto-wieś), płeć i wiek. W poszczególnych regionach kraju koordynowane były przez osoby, biorące udział w projekcie, które zostały poinformowane o procedurze przeprowadzania badań oraz znały istotę pomiaru narzędziem badawczym.

Jednym z celów metodologicznych badań było wykrystalizowanie społeczno-psychologicznych profili w zakresie odmiennych zachowań wyborczych oraz identyfikacji politycznych. Profile te objęły zmienne socjodemograficzne (płeć, stan cywilny, wiek, status zawodowy, województwo, miejsce zamieszkania: miasto-wieś), społeczno-ekonomiczny status badanych (status materialny, dochody w gospodarstwie domowym), identyfikacje polityczne oraz zmienne psychologiczne (poziom samooceny, dyspozycyjnego optymizmu, uogólnionej własnej skuteczności i dyspozycyjnego lęku).

Zmienne społeczne są jednym z podstawowych czynników pozwalających indywidualizować identyfikacje polityczne wyborców. Wiedza o związkach pomiędzy czynnikami społecznymi a postawami i zachowaniami politycznymi jest istotna zarówno w wymiarze eksplanacyjnym, jak również deskryptywnym i prognostycznym.

Różnice psychologiczne między grupami osób partycypujących w wyborach oraz niepartycypujących wydają się interesujące nie tylko z poznawczego punktu widzenia. Analiza związków pomiędzy określonymi cechami społeczno-psychologicznymi obywateli a ich zachowaniami politycznymi daje możliwość, z jednej strony, przewidywania oraz wyjaśniania stopnia zaangażowania wyborczego, z drugiej, daje podstawy do modyfikacji postaw i zachowań politycznych. Zmienne psychologiczne są swego rodzaju sitem dla bodźców zewnętrznych. Można przypuszczać, że znajomość różnic psychologicznych między osobami aktywnymi oraz biernymi politycznie pozwoli nie tylko na mobilizację niepartycypujących, ale przede wszystkim na zainteresowanie informacją polityczną, której formuła będzie odpowiadała ich określonym potrzebom. Jednocześnie analiza społeczno-psychologicznych profili osób o odmiennych preferencjach politycznych pozwoli nie tylko na diagnozę i opis, ale jednocześnie przynajmniej cząstkową odpowiedź na pytanie, co skłania jednostki do określonych identyfikacji, jakie potrzeby w nich zaspokajają.

- „Zainicjowane badania będą miały charakter długofalowy. Kolejne planujemy prowadzić w 2010 roku i dalej corocznie. Celem jest zebranie materiału umożliwiającego uchwycenie zmian w aktywności politycznej Polaków oraz ich poparcia dla określonych kwestii społeczno-politycznych w odniesieniu do uwarunkowań socjodemograficznych i psychologicznych" - dodaje dr Turska-Kawa.

Dla celów badawczych został skonstruowany kwestionariusz. Narzędzie obejmowało cztery części, w sumie 100 itemów. Część pierwsza ukierunkowana została na rozpoznanie socjoekonomicznych i demograficznych charakterystyk wyborców. Diagnozą objęto następujące zmienne: płeć, stan cywilny, wiek, status zawodowy, województwo, miejsce zamieszkania: miasto-wieś, status materialny, dochody w gospodarstwie domowym.

Część druga miała na celu określenie preferencji wyborczych badanych oraz ich postaw politycznych. Zwrócono w niej szczególną uwagę na decyzje wyborcze obywateli podjęte w ostatnich wyborach prezydenckich (2005), parlamentarnych (2007) oraz do Parlamentu Europejskiego (2009), identyfikacje polityczne w zakresie ideologii, stosunek do demokracji i Unii Europejskiej. Pytano o zachowania wyborcze w poprzednich wyborach, deklaracje wyborcze, istotność poszczególnych wyborów dla jednostki.

Część trzecia narzędzia badawczego ukierunkowana została na zebranie informacji o społeczno-ekonomicznych preferencjach ankietowanych, identyfikacjach politycznych w ramach przestrzennej teorii głosowania i miejsca zajmowanego przez wyborcę w ramach jednowymiarowej przestrzeni politycznej lewica-prawica. Podstawowe narzędzie badawcze w tym obszarze stanowi zmodyfikowana skala lewica-prawica. Badani pytani byli m.in. o stosunek do aborcji, eutanazji, wprowadzenie religii w szkołach, jak również zdanie w sprawie podatku liniowego, czy roli państwa w sferze gospodarki.

Część czwarta miała na celu diagnozę psychologicznych uwarunkowań zachowań wyborczych. Weryfikacji poddano następujące zmienne: samoocenę, dyspozycyjny optymizm, poczucie samoskuteczności oraz lęk jako cechę. W badaniu wykorzystano narzędzia badawcze: Skalę Samooceny Rosenberga, test LOT-R, Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności - GSES oraz Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (arkusz X-2).

Obecnie przygotowywana publikacja, będąca efektem projektu, jest w procesie redakcyjnym. Patronat oraz opiekę wydawniczą nad książką objęło Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Fundacja Uniwersytetu Śląskiego. Tegoroczną edycję projektu zakończy konferencja naukowa, zaplanowana na 7 października, na której zaprezentowane zostaną szczegółowe wyniki i wnioski płynące z diagnozy preferencji politycznych 2009. Jednocześnie autorzy już przygotowują kolejną edycję projektu.

Dzięki zaangażowaniu w projekt badaczy różnych specjalności naukowych udało się stworzyć koherentną całość i interdyscyplinarną analizę zachowań wyborczych 2009 roku. Częścią wspólną każdego wywodu zawartego w podsumowującej publikacji są preferencje partyjne, które zostały ujęte w różnych kontekstach: ideologicznym, ekonomicznym, psychologicznym, społecznym. Szczegółowo zwrócono uwagę na psychologiczne uwarunkowania zachowań wyborczych, przepływy elektoratów między poszczególnymi wyborami, preferencje prezydenckie, kwestie funkcjonowania podstawowych mechanizmów wyborczych, preferencje ustrojowe badanych, problematykę autoidentyfikacji ideologicznych, kwestie aksjologii, ekonomii, polityki społecznej, stosunek respondentów do integracji europejskiej oraz kwestie postaw religijnych obywateli. Coroczna realizacja projektu pozwoli na stworzenie bazy badawczej służącej analizie komparatystycznej i identyfikacji tendencji zmian zachodzących w społeczeństwie.

Przedstawiane w przygotowywanym tomie publikacje zostały przygotowane przez badaczy z różnych specjalności naukowych. Częścią wspólną każdego wywodu jest odwołanie do preferencji politycznych, które zostały ujęte w różnych kontekstach: ideologicznym, ekonomicznym, psychologicznym, społecznym. Zaangażowanie poszczególnych autorów przyczyniło się do stworzenia obszernej diagnozy polskiego społeczeństwa w płaszczyznach: zachowań wyborczych, autoidentyfikacji ideologicznych, polityki społecznej, preferencji prezydenckich i partyjnych, kwestii aksjologicznych, ekonomicznych, preferencji ustrojowych, uczestnictwa Polaków w praktykach religijnych, postaw wobec demokracji i Unii Europejskiej.

Zgromadzony materiał empiryczny został opracowany, obecnie raport poddawany jest pracom redaktorskim,  publikacja, będąca zwieńczeniem projektu ukaże się we wrześniu

http://www.badaniaelektoratu2009.us.edu.pl/raport.html